De gezichten van de Holocaust
Vandaag is het Holocaust Memorial Day. We herdenken de miljoenen mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vermoord door de nazi’s. Een deel van hun gezichten zullen we dankzij het schokkende Auschwitz Album nooit vergeten.
Bij het tv-programma BBC Breakfast zat vanmorgen een oude Joodse dame op de bank. Ze bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog ternauwernood uit de klauwen van de nazi’s en geeft nu voorlichting over de Holocaust op scholen. Ze deed haar verhaal rustig uit de doeken totdat de presentator zijn laatste vraag stelde. Hoe reageren leerlingen op haar, wilde hij weten. “Meestal beginnen ze over mijn hoge leeftijd,” antwoordde ze. “Maar laatst was er een jongen in de klas die zei: ‘Je gaat ons zo een heleboel leugens vertellen’.” De vrouw trilde terwijl ze die woorden uitsprak. Haar woede en verontwaardiging waren onmiskenbaar. Ik veerde ervan op en aan de reacties op Twitter te zien, waren er meer die dat deden. En toen… niks. Vanwege tijdgebrek kon de presentator niet doorvragen en werd het interview beëindigd. Jammer, want ze stipte een zeer interessant onderwerp aan: mensen die de Holocaust ontkennen. Zulke hersendode types zijn er altijd geweest, maar hun aantal groeit weer. Een verontrustende tendens.
Het Auschwitz Album getuigt van de weerzinwekkende dingen die mensen elkaar kunnen aandoen.
Alle mensen – jong én oud – die roepen dat de Holocaust een “mythe” of “Joods complot” is, doen er slim aan om de onderstaande foto’s goed te bestuderen. Ze zijn genomen in verschillende concentratiekampen en tonen de gezichten achter de cijfers. Dit zijn enkele honderden van de geschatte zes miljoen Joden die door de nazi’s werden omgebracht. Verder zie je beelden van homo’s, die net als zigeuners en gehandicapten evenmin aan de Duitse ‘zuivering’ konden ontsnappen. Het overgrote deel van de foto’s is afkomstig uit het zogenaamde Auschwitz Album. Dit album bevat bijna tweehonderd foto’s die genomen zijn in Auschwitz-Birkenau. Niet op 27 januari 1945 toen het concentratiekamp bevrijd werd (vandaar dat 27 januari is uitgeroepen tot Holocaust Memorial Day), maar in mei 1944 toen de gaskamers hun zwarte rook nog elke dag uitbraakten. Een unicum. Omdat de nazi’s wel wisten dat hun ‘Endlösung’ niet door de beugel kon, was fotograferen in de kampen strikt verboden.
Voor de meeste Hongaarse Joden op de foto’s stopte het leven op die zonnige dag in mei 1944.
Het album is het enige overgebleven fotobewijs van het leven (en de dood) in het beruchtste concentratiekamp, samen met vier korrelige kiekjes van lijkverbrandingen die stiekem werden gemaakt door leden van het Sonderkommando (in dit artikel vind je er drie). Centraal staat een transport van Hongaarse Joden. De afbeeldingen volgen de aankomst in het kamp en het selectieproces. Alleen de gezondste mensen mochten blijven leven, zij werden ingezet voor dwangarbeid. De rest stierf nog diezelfde dag in de gaskamers. Wie de fotograaf was, blijft een mysterie. Het vermoeden bestaat dat Ernst Hofmann of Bernhard Walter op het knopje van de camera drukte. Beide SS’ers waren verantwoordelijk voor de identiteitsbewijzen (inclusief foto’s) van de gevangenen die niet naar de gaskamer hoefden.
Horroralbum
Hoe het album werd teruggevonden is helemaal een bijzonder verhaal. Het album is ontdekt door de Joodse Lili Jacob. Zij werd op haar achttiende geselecteerd om te werken in Auschwitz, terwijl de rest van haar familie vergast werd. Toen de Russische troepen Auschwitz naderden, evacueerden de nazi’s eind 1944 alle overgebleven gevangenen naar andere kampen dieper in het Duitse Rijk. Lili kwam via-via in het concentratiekamp Mittelbau-Dora terecht, zo’n 640 kilometer verderop. Na de bevrijding werd ze hier in een voormalige SS-barak geplaatst zodat ze weer op krachten kon komen. Daar vond ze het album in een kast naast haar bed. En het wordt nog ongelooflijker: tot haar verbijstering ontdekte ze zichzelf en haar omgekomen familieleden op de foto’s, waaronder haar twee kleine broers Yisrael en Zelig. Het album telt 56 pagina’s met in totaal 193 foto’s. Het waren er oorspronkelijk meer, maar sommige foto’s schonk Lili aan overlevenden en nabestaanden die hun familieleden herkenden. In 1980 haalde nazi-jager Serge Klarsfeld Lili over om het album te doneren aan Yad Vashem, The World Holocaust Remembrance Center. Zo blijft het voor toekomstige generaties bewaard. Ik selecteerde een reeks beelden en vulde ze aan met foto’s uit andere kampen. Ik waarschuw je wel: de blikken van sommige mensen zullen je nog dagen achtervolgen. Hun doodsangst was verdomd echt.
Mei 1944, de aankomst in Auschwitz. Weinigen zouden er ooit weer vertrekken.
De arriverende Hongaarse Joden namen hun schamele bezittingen mee. Voor niets, bleek al gauw.
Auschwitz was de hel op aarde.
Het Auschwitz Album bevat geen gezellige vakantiekiekjes.
Na een slopende treinrit in veewagens moest het ergste nog beginnen.
De verwarring en onrust waren groot.
De mannen die de nieuwkomers welkom heetten, wisten al wat komen ging.
De vernietiging van de Joden was lopendebandwerk voor de nazi’s.
Hoewel de Joden in 1944 wisten dat de concentratiekampen bestonden, overheerste ongeloof.
De doordringende blik van dit jongetje laat je niet meer los.
Wat gaat er met ons gebeuren? Men stelde die vraag liever niet hardop.
Tussen leven en dood. Het begin van de selectie.
Op deze plek werden families op brute wijze uit elkaar gerukt.
Auschwitz had een gitzwarte reputatie. Ongeveer 1,1 miljoen mensen werden hier vermoord.
Wie was zij en wat is er met haar gebeurd? Je zou het zo graag willen weten.
Blinde haat tegen wat? Deze onschuldige jongetjes en meisjes?
Wie de foto’s maakte, blijft een groot raadsel.
Deze gehandicapte jongen kwam niet door de keuring. Hij werd meteen naar de gaskamer gestuurd.
Net als deze kleintjes. Te jong om te werken.
Voor oude mannen was evenmin ruimte.
Ook rabbijnen werden niet gespaard.
Dit bejaarde echtpaar breekt je hart.
Als lammeren naar de slachtbank. Waarom kwamen zo weinig gevangenen in opstand?
Een uitgeputte mensenmassa.
Moeders liepen hand in hand met hun kinderen de dood tegemoet.
Sommige gezichten op de foto’s kregen dankzij speurwerk weer een naam.
De angst in haar ogen…
De Holocaust een mythe? Wie dat na het zien van deze foto’s nog durft te beweren, spoort niet.
Wachten in het gras. Het lijkt haast vredig.
De allerlaatste momenten samen.
Binnen enkele uren zou het leven voor hen ophouden.
Niemand ontsnapte.
Let op de lichaamstaal van de officier met de stok. Genietend van zijn macht.
Just another day at the office. Je kunt er met je verstand niet bij.
Lili Jacob, de vindster van het album, ontdekte haar overleden broertjes Yisrael en Zelig op de foto’s.
En zichzelf (zevende van rechts).
De ‘gelukkigen’ die mochten blijven, werden kaalgeschoren, ontluisd en aan het werk gezet.
Het waren lange dagen onder het schrikbewind van wrede kampbeulen.
Blik naar de grond, niet de aandacht trekken en misschien overleefde je dan.
Ontmenselijkt en veranderd in een nummer.
Honger en ziektes zouden van deze mannen al snel wandelende skeletten maken.
Het uitzoeken van de kleding. Zaten er nog kostbaarheden in de zakken?
De doden hadden hun schoenen toch niet meer nodig.
Niet alleen Joden belandden in de kampen. Homo’s wachtte hetzelfde lot. (Museum Auschwitz-Birkenau)
Gays droegen een roze driehoek. Hun vervolging begon vroeg: dit is kamp Sachsenhausen in 1938.
Dachau. De gevangenen schoven soms hun eigen vrienden en familie in de ovens. (Bundesarchiv)
Auschwitz, augustus 1944. Ontklede vrouwen gaan op weg naar de ‘douches’.
Auschwitz, augustus 1944. Verbranden van de lichamen in de openlucht.
Buchenwald, 16 april 1945. Uitgemergelde mannen bij hun bevrijding. (The National Archives)
Göbbelin, 4 mei 1945. Een man kan het niet geloven: is deze hel écht voorbij? (Truman Library)
Buchenwald, 14 april 1945. De bevrijders waren geschokt door wat ze aantroffen. (The National Archives)
Een niet verbrande hand in een van de ovens van concentratiekamp Stutthof.
Lees meer over het Auschwitz Album op yadvashem.org. Nog meer Holocaust-foto’s vind je op auschwitz.org en wienerlibrary.co.uk.
Het Auschwitz Album is in boekvorm verkrijgbaar. Ander schrijnend leesvoer is The Pink Triangle.
Deel dit artikel!
Gerelateerde berichten
Design voor weinig: stoepverkoop bij Nummer13 →
De laatste glorieuze jaren van Oud-Rotterdam →
75 jaar vrijheid: enkele goede oorlogsboeken →
