De gezichten van de Holocaust
Vandaag is het Holocaust Memorial Day. We herdenken de miljoenen mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vermoord door de nazi’s. Een deel van hun gezichten zullen we dankzij het schokkende Auschwitz Album nooit vergeten.
Bij het tv-programma BBC Breakfast zat vanmorgen een oude Joodse dame op de bank. Ze bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog ternauwernood uit de klauwen van de nazi’s en geeft nu voorlichting over de Holocaust op scholen. Ze deed haar verhaal rustig uit de doeken totdat de presentator zijn laatste vraag stelde. Hoe reageren leerlingen op haar, wilde hij weten. “Meestal beginnen ze over mijn hoge leeftijd,” antwoordde ze. “Maar laatst was er een jongen in de klas die zei: ‘Je gaat ons zo een heleboel leugens vertellen’.” De vrouw trilde terwijl ze die woorden uitsprak. Haar woede en verontwaardiging waren onmiskenbaar. Ik veerde ervan op en aan de reacties op Twitter te zien, waren er meer die dat deden. En toen… niks. Vanwege tijdgebrek kon de presentator niet doorvragen en werd het interview beëindigd. Jammer, want ze stipte een zeer interessant onderwerp aan: mensen die de Holocaust ontkennen. Zulke hersendode types zijn er altijd geweest, maar hun aantal groeit weer. Een verontrustende tendens.
Alle mensen – jong én oud – die roepen dat de Holocaust een “mythe” of “Joods complot” is, doen er slim aan om de onderstaande foto’s goed te bestuderen. Ze zijn genomen in verschillende concentratiekampen en tonen de gezichten achter de cijfers. Dit zijn enkele honderden van de geschatte zes miljoen Joden die door de nazi’s werden omgebracht. Verder zie je beelden van homo’s, die net als zigeuners en gehandicapten evenmin aan de Duitse ‘zuivering’ konden ontsnappen. Het overgrote deel van de foto’s is afkomstig uit het zogenaamde Auschwitz Album. Dit album bevat bijna tweehonderd foto’s die genomen zijn in Auschwitz-Birkenau. Niet op 27 januari 1945 toen het concentratiekamp bevrijd werd (vandaar dat 27 januari is uitgeroepen tot Holocaust Memorial Day), maar in mei 1944 toen de gaskamers hun zwarte rook nog elke dag uitbraakten. Een unicum. Omdat de nazi’s wel wisten dat hun ‘Endlösung’ niet door de beugel kon, was fotograferen in de kampen strikt verboden.
Het album is het enige overgebleven fotobewijs van het leven (en de dood) in het beruchtste concentratiekamp, samen met vier korrelige kiekjes van lijkverbrandingen die stiekem werden gemaakt door leden van het Sonderkommando (in dit artikel vind je er drie). Centraal staat een transport van Hongaarse Joden. De afbeeldingen volgen de aankomst in het kamp en het selectieproces. Alleen de gezondste mensen mochten blijven leven, zij werden ingezet voor dwangarbeid. De rest stierf nog diezelfde dag in de gaskamers. Wie de fotograaf was, blijft een mysterie. Het vermoeden bestaat dat Ernst Hofmann of Bernhard Walter op het knopje van de camera drukte. Beide SS’ers waren verantwoordelijk voor de identiteitsbewijzen (inclusief foto’s) van de gevangenen die niet naar de gaskamer hoefden.
Horroralbum
Hoe het album werd teruggevonden is helemaal een bijzonder verhaal. Het album is ontdekt door de Joodse Lili Jacob. Zij werd op haar achttiende geselecteerd om te werken in Auschwitz, terwijl de rest van haar familie vergast werd. Toen de Russische troepen Auschwitz naderden, evacueerden de nazi’s eind 1944 alle overgebleven gevangenen naar andere kampen dieper in het Duitse Rijk. Lili kwam via-via in het concentratiekamp Mittelbau-Dora terecht, zo’n 640 kilometer verderop. Na de bevrijding werd ze hier in een voormalige SS-barak geplaatst zodat ze weer op krachten kon komen. Daar vond ze het album in een kast naast haar bed. En het wordt nog ongelooflijker: tot haar verbijstering ontdekte ze zichzelf en haar omgekomen familieleden op de foto’s, waaronder haar twee kleine broers Yisrael en Zelig. Het album telt 56 pagina’s met in totaal 193 foto’s. Het waren er oorspronkelijk meer, maar sommige foto’s schonk Lili aan overlevenden en nabestaanden die hun familieleden herkenden. In 1980 haalde nazi-jager Serge Klarsfeld Lili over om het album te doneren aan Yad Vashem, The World Holocaust Remembrance Center. Zo blijft het voor toekomstige generaties bewaard. Ik selecteerde een reeks beelden en vulde ze aan met foto’s uit andere kampen. Ik waarschuw je wel: de blikken van sommige mensen zullen je nog dagen achtervolgen. Hun doodsangst was verdomd echt.

Lili Jacob, de vindster van het album, ontdekte haar overleden broertjes Yisrael en Zelig op de foto’s.

Niet alleen Joden belandden in de kampen. Homo’s wachtte hetzelfde lot. (Museum Auschwitz-Birkenau)

Dachau. De gevangenen schoven soms hun eigen vrienden en familie in de ovens. (Bundesarchiv)

Buchenwald, 16 april 1945. Uitgemergelde mannen bij hun bevrijding. (The National Archives)

Göbbelin, 4 mei 1945. Een man kan het niet geloven: is deze hel écht voorbij? (Truman Library)

Buchenwald, 14 april 1945. De bevrijders waren geschokt door wat ze aantroffen. (The National Archives)
Lees meer over het Auschwitz Album op yadvashem.org. Nog meer Holocaust-foto’s vind je op auschwitz.org en wienerlibrary.co.uk.