Rotterdamse nachtpracht
Op deze Throwback Thursday draaien we de kraan der weemoed flink open en lopen we door de straten van vooroorlogs Rotterdam. Na zonsondergang, want dan was de oude stad op haar allermooist. Al loerden in de schaduwen boeven, hoeren en ander gespuis.
Foto’s met dank aan: Benjamin Baan/Rotterdam van toen, Stadsarchief Rotterdam, Jan Sluijter
Het Rotterdam van voor de oorlog was een heel ander Rotterdam. Het was een stad van steegjes, pittoreske doorkijkjes en grachten (meer dan in Amsterdam). Het was ook een stad van lekker vroeg naar bed, als we deze foto’s moeten geloven. De meeste mensen kropen voor twaalven onder de wol. In het holst van de nacht begaven alleen lieden van twijfelachtig allooi zich nog op straat. In de schaduwen sloten criminelen schimmige deals, hadden hoertjes hun handen vol aan de zeelieden die na maanden dobberen op zee stijf stonden van het testosteron en wachtten dieven op iemand die ze konden beroven. Bepaalde delen van het oude Rotterdamse stadscentrum kon je ’s nachts maar beter mijden.
Zwelg… De Zuidblaak die Henri Berssenbrugge rond 1910 zag, is allang verleden tijd.
Een magisch kiekje uit 1912. Het grote gebouw links is station Hofplein met Café Loos.
In de buurt van het Hofplein was het in 1912 erg spooky. Gelukkig liet Henri zich niet afschrikken.
Pompenburgsingel met het spoorwegviaduct en de brug over de Rotte, 1913.
Delftsevaart in 1912 met de Galerijbrug. Uitgestorven.
Moriaansplein hoek Middensteiger met het spoorwegviaduct, 1910. De Laurenskerk was vlakbij.
Aan het begin van de twintigste eeuw waren de dichtbevolkte sloppenbuurten tussen de Meent en de Pompenburgsingel zelfs zo slecht dat je wel heel dom moest zijn als je je daar in de kleine uurtjes begaf. Volgens de Rotterdammer Willem Donker bood het spoorwegviaduct op die plek “’s avonds en ’s nachts het ongure volk een veilige beschutting onder het breede ‘spoordak’ en een schuilplaats tusschen de zware pijlers voor zijn minder oorbare handelingen”. Vrij vertaald: niemand kon garanderen dat je er heelhuids uit tevoorschijn zou komen.
Rotterdams nachtje doorhalen met Henri
Maar zoals deze foto’s bewijzen, waren de nachten in het vooroorlogse Rotterdam ook heel mooi. De stad werd nog niet 24/7 verlicht door grote lichtreclames en de koplampen van toeterende auto’s. Donker was echt donker. De zee van duisternis werd slechts doorbroken door kleine eilandjes van gaslantaarns. Het spookachtige licht dat zij afgaven, was misschien niet altijd even geruststellend wanneer je er doorheen moest lopen, maar het zorgde wel voor de sfeervolste plaatjes. Dat wist ook de bekende fotograaf Henri Berssenbrugge (1873-1959). Kort na de eeuwwisseling trok hij er ’s nachts veelvuldig op uit om zijn geboortestad vast te leggen.
In 1912 weerspiegelde Schouwburg Tivoli in het water van de nog ongedempte Coolsingel.
De Coolsingel met molen De Hoop. Henri genoot in 1910 intens van dit uitzicht.
Twee plaatjes uit 1912. Links de Delftse Poort en rechts de Wolfshoek met achterin de Zeevischmarkt.
Hallo, is daar iemand? Iemand? Henri stond in de jaren tien alleen bij de Willemsbrug.
De Delftsevaart in 1912 en de Korte Hoofdsteeg in 1920. Konden we er maar één keer naar terug.
Langs de Coolsingel kon je ’s nachts een speld horen vallen.
Dat Henri een opleiding had gevolgd aan de Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen, is goed te merken. Hij zocht lang naar een fraaie lichtval en compositie en dit resulteerde in foto’s die net zwart-witschilderijen zijn. Henri’s foto’s van de Zuidblaak met de Lutherse Kerk, de Korte Hoofdsteeg en een nog ongedempte Coolsingel waarin Schouwburg Tivoli weerspiegelt, blijven je betoveren. Beklemmend zijn de beelden van het Hofplein en de Delftsevaart waarop het voelt alsof er een moordenaar over zijn schouder meegluurde (misschien was dat ook wel zo). Henri wist hoe hij het maximale uit de nacht moest halen.
Licht uit, kippenvel aan
Ik kwam deze stemmige kiekjes op het spoor door de Twitterpagina van de fotogroep Rotterdam van toen. Beheerder Benjamin Baan had het hierboven getoonde beeld van de Willemsbrug geplaatst (nog zo’n Berssenbrugge-pareltje) en dit smaakte zo naar meer dat ik besloot om er een artikel aan te wijden. Gelukkig wilde het Stadsarchief Rotterdam, die het archief van Henri Berssenbrugge beheert, graag meewerken. De eerste vijftien foto’s werden allemaal gemaakt door Henri Berssenbrugge, maar van het Stadsarchief kreeg ik eveneens beelden van andere nachtbrakers, zoals de Rotterdamse fotograaf François Henri van Dijk (1888-1977). Een flink deel van zijn vijfduizend glasnegatieven kun je nu bekijken op hun website. Verder mailde fotograaf Jan Sluijter me twee schitterende avondfoto’s van de oude Bijenkorf uit zijn privéverzameling. Jan is gefascineerd door dit vergeten warenhuis van de architect Willem Dudok. Alleen al op Flickr plaatste hij ruim tweehonderd Bijenkorf-foto’s. Een visuele traktatie.
De oude Bijenkorf van Dudok in 1930. Het warenhuis kreeg de bijnaam ‘Stad van licht’.
François Henri van Dijk kiekte in 1938 de SS Nieuw Amsterdam van de HAL aan de Wilhelminakade.
Warenhuis C&A aan de Hoogstraat en een etalage van Vroom en Dreesmann uit 1929.
Lekkers voor iedereen in 1929. Etalage met busjes van Van Houten’s Cacao aan de Kruiskade 74a.
Warenhuis Jungerhans aan de Coolsingel en Jun aan de Boompjes, eind jaren dertig.
Begin jaren dertig vond men margarine nog supergezond. Blue Band-reclame aan de Coolsingel.
Toet! In de jaren dertig werd het Hofplein steeds drukker en moest je goed opletten bij het oversteken.
Het is bizar dat de meeste van deze nachtelijke taferelen onbekend zijn bij het grote publiek. Er is ook nog nooit een boek gewijd aan oud-Rotterdam na zonsondergang. Hopelijk gaat er door dit artikel bij een uitgever een lampje branden. Dit kan een schitterend fotoboek opleveren à la Paris de Nuit uit 1932 van de legendarische fotograaf Brassaï (1899-1984). Succes verzekerd.
Tot slot nog een tip: via de site van Stadsarchief Rotterdam kun je al deze sprookjesachtige foto’s ook voordelig nabestellen. Blaas ze op tot posterformaat en hang ze boven je bed. Zo ben je elke nacht voor eventjes terug in het oude Rotterdam en kun je genieten van wat was en helaas nooit meer terugkomt. Sweet melancholic dreams…
Kijk voor meer beelden van het vooroorlogse Rotterdam en alle informatie over het nabestellen op stadsarchief.rotterdam.nl. Gratis nostalgische plaatjes van Rotterdam zien? Word lid van de Facebook-groep Rotterdam van toen of volg hen op Twitter, Instagram of Pinterest.
De Oude Haven en Geldersekade ergens rond 1930. Alsof je op de Amsterdamse Herengracht bent.
Nieuwe Maas met verlichte schepen aan de Maaskade, rechts sleepvaartmaatschappij Rhea. Circa 1930.
Zie de maan schijnt door de straten van het oude Rotterdam…
Dankzij alle koplampen baadde de Coolsingel kort voor de oorlog in het licht.
Net toen de eerste kleurenbeelden van de oude Bijenkorf werden gemaakt…
…ging het stadshart op 14 mei 1940 bijna geheel in vlammen op.
De Schie in 1933. Dit feeërieke kanaal werd gedempt met het puin van het bombardement.
Het Oostplein in 1931. Molen De Noord overleefde de bommen, maar werd in 1954 door brand verwoest.
Deel dit artikel!
Gerelateerde berichten
Design voor weinig: stoepverkoop bij Nummer13 →
De laatste glorieuze jaren van Oud-Rotterdam →
75 jaar vrijheid: enkele goede oorlogsboeken →
Ik ben met 76 te jong om hiervan alles te kunnen herkennen. Maar wat een mooi stuk werk!Q Dank je wel!
Graag gedaan. Ik heb het artikel met veel liefde gemaakt. Op de site staan nog meer reportages over het oude Rotterdam. Heeft u die gezien?
Schitterende foto’s. Zo had ik Rotterdam nog niet gezien. Dank u wel.
Graag gedaan.